Zgodnie z ustawą o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, ZUS upoważniony jest do prowadzenia kontroli prawidłowości (zasadności) orzekania
o czasowej niezdolności do pracy oraz prawidłowości wykorzystania zwolnień lekarskich. Kontrolę orzekania o czasowej niezdolności do pracy wykonuje lekarz orzecznik ZUS (o taką kontrolę może wystąpić do ZUS także pracodawca), kontrolę prawidłowości wykorzystania zwolnień lekarskich wykonuje ten, kto płaci zasiłek (czyli ZUS lub zakład pracy). Wykonujący kontrolę zasadności orzekania o czasowej niezdolności lekarz orzecznik ZUS może: przeprowadzić badanie lekarskie ubezpieczonego, skierować go na specjalistyczne badanie, zlecić wykonanie badań pomocniczych lub zażądać od lekarza wystawiającego zaświadczenie lekarskie dokumentacji medycznej ubezpieczonego. Badania ubezpieczonego odbywają się na koszt ZUS.
W I półroczu 2010 r. legnicki Oddział Zakład Ubezpieczeń Społecznych przeprowadził 2 714 takich badań kontrolnych w zakresie prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy (w porównaniu do I półrocza 2009 r. nastąpił wzrost liczby badań o 45 %). W ich wyniku, 194 osobom wydano decyzje wstrzymujące dalszą wypłatę zasiłku chorobowego. Natomiast w przypadku 50 osób wydano orzeczenia o potrzebie rehabilitacji leczniczej. Kontrola prawidłowości wykorzystania zwolnień lekarskich (wykonywana przez płatnika zasiłku) polega na ustaleniu, czy ubezpieczony nie wykonuje pracy zarobkowej, czy nie wykorzystuje zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego celem, a jeżeli jest to opieka nad chorym członkiem rodziny, czy nie ma innych członków rodziny pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym mogącym zapewnić opiekę (nie dotyczy sprawowania opieki nad dzieckiem do 2 lat).
W ramach kontroli prawidłowości wykorzystania przez chorych zwolnień lekarskich w I półroczu 2010 r. pracownicy Oddziału skontrolowali 457 ubezpieczonych (w porównaniu do I półrocza 2009 r. nastąpił wzrost liczby osób skontrolowanych o 59 %). W efekcie kontroli 16 osób zostało pozbawionych prawa do zasiłku na kwotę prawie 11 tys. zł. ZUS obniżył o 25 proc. wysokość zasiłku chorobowego i opiekuńczego za okres od 8 dnia orzeczonej niezdolności do pracy do dnia dostarczenia zaświadczenia lekarskiego (obniżenie to ma miejsce w przypadku niedopełnienia obowiązku dostarczenia płatnikowi zasiłku, w ciągu 7 dni od daty jego otrzymania, zaświadczenia lekarskiego). Z tego tytułu w legnickim Oddziale w I półroczu 2010 r. obniżono wypłaty zasiłków o blisko 57 tys. zł.
Ponadto ZUS ograniczył do 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia podstawę wymiaru zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego. Z tego powodu w I półroczu 2010 r. Oddział w Legnicy obniżył wypłaty ogółem o 439 tys. zł. Łącznie, od stycznia do czerwca, legnicki Oddział Zakład Ubezpieczeń Społecznych obniżył bądź cofnął świadczenia chorobowe z ubezpieczenia chorobowego na kwotę 535 878,37 zł.
