Społeczeństwo oraz politycy są podzieleni z uwagi na zakres uprawnień jaki powinien i jaki będzie przysługiwał imigrantom, a przyznać trzeba, że obecnie jest on dość szeroki. Opinia prawna Marty Kędziory – Dudek z kancelarii Koksztys.
Należy jednak przede wszystkim zwrócić się ku przepisom prawnym regulującym tą delikatną materię, która zdeterminowana jest przez obowiązujące Polskę ustawodawstwo unijne oraz Konwencję Genewską z 28 lipca 1951 roku wraz Protokołem Nowojorskim z 1967 roku.
W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że ustawodawca w aktach prawnych posługuje się pojęciem „cudzoziemiec”. Termin „imigrant” jest zamiennie używany kolokwialnie. Jak podaje Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, z uwagi na okoliczności i sytuację cudzoziemca, cudzoziemiec może „przybyć do Polski z zagranicy na pobyt czasowy lub w celu zamieszkania na stałe i przebywać na terenie naszego kraju na podstawie stosownego zezwolenia administracyjnego wynikającego ze spełnienia przesłanek ustawowych”.
Cudzoziemiec może starać się o udzielenie ochrony na podstawie obowiązujących w Polsce przepisów, również po spełnieniu odpowiednich przesłanek ustawowych.
Podstawą prawną regulującą sytuację osoby fizycznej znajdującej się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, która nie posiada obywatelstwa polskiego, czyli cudzoziemca, określa ustawa z dnia 12 grudnia 2013 roku o cudzoziemcach. Ustawa ta swoim zakresem obejmuje zasady i warunki wjazdu cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, ich przejazdu przez to terytorium, pobytu na nim i wyjazdu z niego, tryb postępowania oraz organy właściwe w tych sprawach. Powyższa regulacja nie dotyczy obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej oraz członków ich rodzin, którzy do nich dołączają lub z nimi przebywają.
Nadanie statusu uchodźcy
Zgodnie z przepisami Konstytucji RP cudzoziemcy mogą korzystać na terytorium Polski z ochrony w określonych przypadkach, które uregulowane są w ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Ochrony udziela się poprzez nadanie statusu uchodźcy, udzielenie ochrony uzupełniającej, udzielenie azylu bądź udzielenie ochrony czasowej. Status uchodźcy nadaje się cudzoziemcowi w przypadku gdy na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem w kraju pochodzenia z powodu rasy, religii, narodowości, przekonań politycznych lub przynależności do określonej grupy społecznej nie może lub nie chce korzystać z ochrony tego kraju. Gdy cudzoziemiec nie spełnia warunków do nadania statusu uchodźcy, a gdy powrót do kraju pochodzenia może narazić go na rzeczywiste ryzyko doznania poważnej krzywdy udziela się ochrony uzupełniającej.
Co przysługuje uchodźcy?
Cudzoziemcom, którzy ubiegają się o status uchodźcy, na postawie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia się opiekę medyczną oraz pomoc socjalną. Pomoc socjalna może być realizowana w ośrodku bądź poza ośrodkiem. W ośrodku cudzoziemcy zapewnia się zakwaterowanie, całodzienne wyżywienie zbiorowe lub ekwiwalent pieniężny w zamian za wyżywienie, kieszonkowe na drobne wydatki osobiste, stałą pomoc pieniężną na zakup środków czystości i higieny osobistej, jednorazową pomoc pieniężną lub bony towarowe na zakup odzieży i obuwia, naukę języka polskiego i podstawowe materiały niezbędne do nauki tego języka, pomoce dydaktyczne dla dzieci korzystających z nauki i opieki w publicznych placówkach, szkołach podstawowych, gimnazjach lub szkołach ponadgimnazjalnych, pokrycie, w miarę możliwości, kosztów zajęć pozalekcyjnych i rekreacyjno-sportowych dzieci, finansowanie przejazdów środkami transportu publicznego w celu wzięcia udziału w postępowaniu w sprawie nadania statusu uchodźcy, leczenia lub poddania się szczepieniom ochronnym, jak również w innych szczególnie uzasadnionych przypadkach.
Gdy pomoc udzielana jest poza ośrodkiem, polega na wypłacie świadczenia pieniężnego, które ma być przeznaczone na pokrycie przez cudzoziemca we własnym zakresie kosztów pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z wyłączeniem kosztów opieki medycznej. Ustawodawca przewidział, że świadczenie pieniężne przysługiwać może cudzoziemcom gdy wymagają tego względy organizacyjne albo jest to niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa cudzoziemcowi, z uwzględnieniem szczególnej sytuacji samotnych kobiet, ochrony porządku publicznego, ochrony i utrzymania więzi rodzinnych, jak również przygotowania cudzoziemca do prowadzenia samodzielnego życia poza ośrodkiem, po otrzymaniu decyzji o nadaniu statusu uchodźcy albo decyzji o odmowie nadania statusu uchodźcy, w której udzielono ochrony uzupełniającej.
Opieka medyczna, jakiej udziela się cudzoziemcom ubiegającym się o nadanie statusu uchodźcy obejmuje świadczenia opieki zdrowotnej w zakresie, w jakim opieka ta przysługuje osobom objętym obowiązkowym lub dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym na podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, przy czym z jej zakresu wyłączone jest leczenie uzdrowiskowe albo rehabilitacja uzdrowiskowa.
Wskazana powyżej pomoc socjalna oraz opieka medyczna jest udzielana cudzoziemcom w okresie postępowania w sprawie nadania statusu uchodźcy oraz dwóch miesięcy od dnia doręczenia decyzji ostatecznej w sprawie nadania statusu uchodźcy albo przez okres 14 dni od dnia doręczenia decyzji ostatecznej o umorzeniu postępowania, w przypadku gdy postępowanie w sprawie nadania statusu uchodźcy zostało umorzone.
Cudzoziemcy, w trakcie trwania postępowanie o udzielenie statusu uchodźcy nie mogą ubiegać się o pomoc integracyjna, lecz wtedy istnieje możliwość korzystania z pomocy organizacji pozarządowych, które świadczą pomoc o zbliżonym zakresie do pomocy integracyjnej. Niestety jej zakres oraz zasady udzielania nie są uregulowane ustawowo.
Po uzyskaniu statusu uchodźcy
Po uzyskaniu statusu uchodźcy, ochrony uzupełniającej lub zezwolenia na pobyt czasowy, cudzoziemcom, na ich pisemny wniosek, udziela się pomocy mającej na celu wspieranie procesu ich integracji. Zasady postępowania dotyczącego udzielenia ww. pomocy określa ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Pomoc integracyjna udzielana może być przez okres do 12 miesięcy. Jej zakresem objęte jest przekazywanie cudzoziemcy świadczeń pieniężnych w wysokości od 446,00 zł do 1 175,00 zł miesięcznie na osobę, których przeznaczenie ustawodawca określił jako środki na utrzymanie, w szczególności na pokrycie wydatków na żywność, odzież, obuwie, środki higieny osobistej oraz opłaty mieszkaniowe, pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego.
Ponadto pomoc integracyjna obejmuje opłacanie składki na ubezpieczenie zdrowotne, pracę socjalną, poradnictwo specjalistyczne, w tym poradnictwo prawne, psychologiczne i rodzinne, udzielanie informacji oraz wsparcia w kontaktach z innymi instytucjami, w szczególności z instytucjami rynku pracy, ze środowiskiem lokalnym oraz organizacjami pozarządowymi, jak również inne działania wspierające proces integracji cudzoziemca.
Powyżej przedstawione zagadnienia jedynie w ograniczonym zakresie przedstawiają sytuacje cudzoziemców ubiegających się o ochronę na terytorium Polski. Analizując aktualny stan prawny, pamiętać należy, że Polska jako państwo członkowskie Unii Europejskiej oraz kraj akceptujący międzynarodowe standardy pomocy cudzoziemcom wyrażone w konwencjach, zobligowana jest do respektowania i stosowania wypracowanych międzynarodowych rozwiązań i regulacji w zakresie udzielania przedmiotowej pomocy.
